Πρόσφυγες: Βιβλία για να διαβάσουμε στα παιδιά που υποδέχονται στο σχολειό τους προσφυγόπουλα και βιβλία για να διαβάσουμε στα προσφυγόπουλα, από τη Νάντια Κουρμούση, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας Δ/νσης Π.Ε. Ανατολικής Αττικής

Το θέμα των προσφύγων τα τελευταία χρόνια έχει απασχολήσει πολύ την εκπαιδευτική κοινότητα αλλά και την ευρύτερη ελληνική κοινωνία. Την Παιδική και Νεανική Λογοτεχνία το συγκεκριμένο θέμα την έχει απασχολήσει εδώ και πολύ καιρό (από τη δεκαετία του '90 περίπου), όπως επεσήμανε και στο τελευταίο της άρθρο η Μαρίζα Ντεκάστρο στο ηλεκτρονικό περιοδικό ο αναγνώστης. Στόχος της παρούσας ανάρτησης δεν είναι μια εξαντλητική καταλογράφηση των σχετικών με το θέμα βιβλίων, αλλά μια προσπάθεια να δοθεί το σκεπτικό με το οποίο πρέπει να προσεγγιστούν σχετικά βιβλία και να προταθούν κάποια βιβλία παιδικής λογοτεχνίας, τα οποία μπορούν να διαβαστούν από Ελληνόπουλα ή από παιδιά που μένουν μόνιμα στην Ελλάδα, έτσι ώστε να ενισχύσουμε την ενσυναίσθηση και τις προκοινωνικές  συμπεριφορές (προσφοράς, βοήθειας) προς τους πρόσφυγες και τα προσφυγόπουλα.  Στόχος επίσης είναι να προταθούν κάποια βιβλία με εικόνες και λιγοστό κείμενο που μπορούν να διαβαστούν σε προσφυγόπουλα, για να τους δοθεί η ευκαιρία να συζητήσουν και να διαχειριστούν θέματα που πιθανώς "κουβαλάνε στις βαλίτσες τους"  στο μεγάλο τους ταξίδι. 
Η επιλογή των βιβλίων και οι σχετικές προτάσεις έχουν γίνει από τη Νάντια Κουρμούση, Υπεύθυνη Αγωγής Υγείας της Δ/νσης Π.Ε. Ανατολικής Αττικής.

Α) Ως προς τα βιβλία για επεξεργασία με παιδιά πρόσφυγες/μετανάστες είναι καλό να δουλεύουμε κυρίως με:

• Εικονοβιβλία, που  κάνουν ευκολότερα αντιληπτό το μήνυμα που μεταφέρουν, όπως π.χ. το «Ζουμ», Ιστβάν Μπανιάι, Εκδ. Ωκεανίδα.

• Εικονοβιβλία που μεταφέρουν μηνύματα αισιοδοξίας ή που βοηθούν τους μικρούς και τους μεγάλους αναγνώστες να κάνουν θετική αναπλαισίωση των πραγμάτων και να συνειδητοποιήσουν ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται. Επαναλαμβάνουμε  ότι παραδείγματα τέτοιων βιβλίων είναι «Το κόκκινο βιβλίο», Μ. Λέμαν, Εκδ. Μεταίχμιο, «Η αρπαγή της κότας», B Rodriquez, Εκδ. Ηλίβατον και το «Μισέλ, το πρόβατο που δεν είχε καθόλου τύχη», S. Victor, Εκδ. Κόκκινο). Ειδικά το τελευταίο είναι εξαιρετικό. Το μήνυμα είναι ότι τα πράγματα δεν είναι πάντα όπως φαίνονται ή όπως τα αντιλαμβανόμαστε, και ενώ νομίζουμε ότι όλα πάνε άσχημα, η μεγαλύτερη εικόνα που λέει το αντίθετο μεταδίδει αισιοδοξία.

• Βιβλία που δεν αφορούν στο θέμα της μετανάστευσης και της προσφυγιάς. Το να προσεγγίζουμε τα δύσκολα αυτά θέματα με παιδιά που τα βίωσαν και τα βιώνουν –με όλες τις δυσβάστακτες συνέπειές τους- μπορεί να φέρει και εμάς και τα παιδιά σε δυσάρεστη θέση.  Εάν όμως κληθούμε να το κάνουμε (π.χ. εάν ζητηθεί από τα ίδια τα παιδιά) τότε θα μπορούσαμε να «διαβάσουμε» ένα βιβλίο όπως π.χ. «Το ταξίδι», Φ. Σάννα, Εκδ. Πατάκη, δίνοντας όμως έμφαση στο ότι πολλοί άνθρωποι συχνά αναγκάστηκαν και αναγκάζονται να κάνουν ένα τέτοιο ταξίδι, και κυρίως, στο  πόσο δυνατοί είναι εκείνοι που το κατόρθωσαν.

Β) Ως προς τα βιβλία για ευαισθητοποίηση των μαθητών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης της χώρας μας στο θέμα των προσφύγων/μεταναστών, καλό είναι τα βιβλία που θα επεξεργαστούμε:

• Να προσεγγίζουν έμμεσα το ζήτημα των προσφύγων/μεταναστών. Τέτοια παραδείγματα αποτελούν αυτά που αναφέραμε στην προηγούμενη ανάρτησή μας με θέμα την κατοικία («Το σπίτι το δικό μας», Β. Ηλιόπουλος, Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη, «Καλοκαίρι, Φθινόπωρο, Χειμώνας, Άνοιξη, Καλοκαίρι», Α. Πιπίνη, Εκδ. Πατάκη, «Ζωγράφισέ μου ένα σπίτι», Χ. Φραντζεσκάκη, Εκδ. Καλειδοσκόπιο) και με ερωτήσεις επεξεργασίας σαν αυτές που προτείναμε.

• Να μην έχουν σκληρές περιγραφές από στιγμιότυπα πολέμου και θανάτου και να μην δίνεται έμφαση σε δύσκολα και βαριά συναισθήματα όπως ο φόβος, η απελπισία και η απόγνωση. Το ζητούμενο δεν είναι να δημιουργήσουμε βαρύ κλίμα και αίσθηση δυσφορίας στα παιδιά, αλλά να τα καθοδηγήσουμε ώστε να νοιάζονται για τους συνανθρώπους τους, σωστά; Ας μην ξεχνάμε όμως ότι η ενσυναίσθηση, η «ικανότητα του ατόμου α) να επηρεάζεται από τη συναισθηματική κατάσταση του άλλου και να τη μοιράζεται και β) να εκτιμά και να αξιολογεί τις αιτίες για τη συναισθηματική κατάσταση του άλλου» (Waal Frans, 2007) δεν συνδέεται πάντα με θετικές συμπεριφορές προς τους άλλους, αλλά, σε μερικές περιπτώσεις, όταν το αποτέλεσμα είναι η  ύπαρξη μόνο προσωπικής δυσφορίας, τότε το άτομο αυτό μπορεί να αποσυρθεί και να μην εκδηλώσει προκοινωνική (βοηθητική) συμπεριφορά προς το πρόσωπο που αντιμετωπίζει τη δύσκολη κατάσταση (Landy S., 2009). Ένα εξαιρετικό βιβλίο που προσεγγίζει το θέμα ρεαλιστικά μεν αλλά όχι απαισιόδοξα, είναι το «Τι θα πάρω μαζί μου φεύγοντας», των Ν. Κάντζου και Φ. Νικολούδη του Μουσείου Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης, το οποίο εμπεριέχει και δραστηριότητες επέκτασης.

• Να μην μονοπωλούν το θέμα των προσφύγων/μεταναστών. Το να διαβάζουμε συνεχώς στα παιδιά βιβλία σχετικά με τους πρόσφυγες/μετανάστες και το να ασχολούμαστε έντονα και σχεδόν αποκλειστικά με το θέμα αυτό ενέχει έναν πολύ σοβαρό κίνδυνο:  την άμβλυνση των συναισθημάτων των παιδιών απέναντι στον πόνο των ανθρώπων αυτών, αφού η υπερέκθεση σε ένα θέμα κάνει τα άτομα να το συνηθίζουν σιγά-σιγά (όπως συμβαίνει και με τις σκηνές βίας στις οποίες τα παιδιά εκτίθενται καθημερινά μέσω των δελτίων ειδήσεων, των ηλεκτρονικών παιχνιδιών και των κινηματογραφικών ταινιών).
• Να μην εστιάζουν στην ανημπόρια και στον πόνο των προσφύγων/μεταναστών και να μην υποδηλώνουν φιλευσπλαχνία όσων τους βοηθούν. Η πιο σωστή, κατάλληλη και απλή προσέγγιση είναι ότι οι πρόσφυγες και οι μετανάστες έχουν δικαιώματα, ενώ υπάρχουν νόμοι που τους προστατεύουν. Δεν είναι θέμα ελεημοσύνης το να τους παρέχουμε βοήθεια, αλλά συμμόρφωση σε όσα υπαγορεύονται από τις  διεθνείς συνθήκες. Ένα καλό βιβλίο που περιγράφει με απλό τρόπο την ιστορία και την εξέλιξη του θέματος της προσφυγιάς στο χρόνο, δίνοντας παράλληλα το νομικό πλαίσιο, είναι το «Μικρές Οδύσσειες Παιδιών» της Βικτώριας Μπαντή από την Παιδική Νομική Βιβλιοθήκη. 

 

Πρέπει όμως οπωσδήποτε να αφαιρεθεί η αναφορά δύσκολων θεμάτων όπως π.χ. της σεξουαλικής κακοποίησης των παιδιών μεταναστών/προσφύγων ή της εμπορίας των οργάνων τους, τουλάχιστον για την ανάγνωση σε μαθητές των μικρών τάξεων. Εξάλλου, όπως έχουμε ξαναπεί, είναι καλό να αποφεύγεται η υπερπαροχή εξηγήσεων και πληροφοριών κατά τη συζήτηση ευαίσθητων θεμάτων, αφού μόνο ανασφάλεια και φόβο μπορούν να προκαλέσουν σε μικρά παιδιά.  Επιπλέον, ας έχουμε στο νου μας, πως υπάρχει η πιθανότητα, η γενιά παιδιών που φοιτά τώρα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση να αναγκαστεί να μεταναστεύσει για οικονομικούς λόγους. Με το σκεπτικό αυτό η έμφαση πρέπει να δίνεται στο τι μπορούμε να κάνουμε και όχι στο πόσο ανήμποροι γινόμαστε εάν χρειαστεί για κάποιο λόγο να μεταναστεύσουμε.

Από τη Νάντια Κουρμούση